Tijdens een bezoek aan een groot orgel in de kerk of de concertzaal is er voor kinderen veel te ontdekken. Als organist kun je het bezoek extra interessant maken door samen met de kinderen spannende experimenten te doen. Hiermee voorkom je dat er enkel gedemonstreerd wordt wat een orgel is en kan. Betrek kinderen actief bij het orgel door ze te laten voorspellen wat er zal gebeuren, of wat ze verwachten. En probeer het daarna samen uit. Deze aanpak maakt het bovendien eenvoudiger voor de scholen om de excursie te verantwoorden, omdat de aansluiting bij officiële leerdoelen goed te maken is. Hieronder volgen wat voorbeelden van vragen die helpen bij onderzoekend leren.
Hoeveel wind zit er in de balg?
Bij de bouw van het Doe-orgel hebben kinderen al geleerd wat de functie van de balg is. Is het mogelijk om de kinderen in de kerk of concertzaal mee te nemen naar de balgenkamer? Wanneer ze de windvoorziening van een groot orgel zien valt er iets nieuws te ontdekken. Deze balgen worden immers niet met de hand gevuld, maar met een motor. Als de motor wordt uitgeschakeld loopt de balg leeg. Maar totdat deze helemaal leeg is kan een toon blijven klinken.
- Laat de kinderen voorspellen hoelang de organist door kan spelen, nadat de motor is uitgeschakeld.
- Probeer het vervolgens samen uit. Laat kinderen de tijd opnemen met stopwatch of app op de telefoon.
- Bespreek en probeer of het verschil maakt of je één toon met één register laat klinken of een heel akkoord met meer registers open.
Wat doet een tremulant?
De tremulant is een hulpmiddel om de geluidsgolf extra in trilling te brengen. Een melodie krijgt daardoor een ander effect.
- Laat kinderen een klank (bijv. aaa) zingen op een vaste noot zingen.
- Nu nog een keer, maar tijdens het zingen duwen ze een paar keer snel achter elkaar tegen hun hals.
- Bespreek wat je hoort en wat er gebeurt: de luchtstroom met de klank wordt door het duwen verstoord en gaat daardoor anders klinken.
- Laat hierna het orgel klinken met en zonder de tremulant.
Hoe werkt een zwelkast?
Beschikt het orgel in de kerk over een zwelkast, laat de kinderen dan nadenken over de sterkte van het geluid van het orgel. En over het gebruik daarvan. Begin bij de muziek en onderzoek daarna samen hoe het effect ontstaat.
- Is er muziek die juist minder hard moet klinken? Of van heel zacht naar steeds luider?
- Hoe kun je het orgel harder en zachter laten klinken? De kinderen zullen waarschijnlijk de verschillende registers als oplossing noemen.
- Demonstreer met muziek het effect van zwelkast met een gelijkblijvende registratie. Vraag de kinderen vooral heel goed te luisteren.
- Bespreek daarna de werking van de zwelkast en neem de kinderen zo mogelijk mee naar een plek waar dat te zien is.
Andere onderwerpen
Natuurlijk zijn er nog veel meer interessante thema’s, waar je vanuit het technisch perspectief leuke onderzoeksvragen bij kunt bedenken. Bijvoorbeeld:
- Moet je een orgel ook stemmen en hoe werkt dat?
- Hoe is de opstelling van de pijpen in het orgelfront?
- Zitten er ook houten pijpen in het orgel en waar dan?
- Hoe groot zijn de grootste en de kleinste pijp in dit orgel?
- Wat moet een organist (met maar twee handen) eigenlijk met meer dan twee klavieren?
Op zoek naar meer?
Veel meer van dit soort ideeën voor educatieve orgelprojecten kun je vinden in het boek Orgel in de klas, muziek-techniek-erfgoed. Het boek is geschreven door Lydia Vroegindeweij en bevat uitgewerkte lessuggesties en projecten voor het basis- en voortgezet onderwijs. Het boek is eenvoudig verkrijgbaar via de webwinkel van de Stichting Kerkmuziek Netwerk. Prijs € 18,50 (+verzendkosten).
